lezingen

Een superster op tournee. Albrecht Dürer (1471-1528) op reis naar Venetië en de Nederlanden


Peter van den Brink (directeur van het Suermondt-Ludwig-museum in Aken)


In de zomer van 1520 trok de grote Renaissancekunstenaar Albrecht Dürer met vrouw Agnes en dienstmaagd Susanna van Neurenberg naar Antwerpen, over stoffige wegen en golvende rivieren. Hij hield een dagboek bij waarin hij vooral zijn uitgaven en inkomsten akribisch noteerde, maar ook kond deed van bijzondere gebeurtenissen, zoals het bezoek aan het Lam Gods, direct gevolgd door de dierentuin in Gent, of een curieuze processie in Antwerpen, het 50-persoonsbed van Hendrik van Nassau, de bijna-schipbreuk bij Arnemuiden – waarbij hij uiteraard zelf als redder in de nood optrad - of de Aztekenschat in het Coudenbergpaleis in Brussel, dat als een tentoonstelling werd gepresenteerd ter ere van de kroning van Karel V, 23 oktober 1520 in Aken. Die laatste gebeurtenis was de facto de aanleiding voor Dürers wonderbare reis die echter veel langer zou duren, tot de zomer van 1521 aan toe. De reis naar de Nederlanden, nu 500 jaar geleden, is de aanleiding voor een grote tentoonstelling die in maart 2021 in de National Gallery in Londen wordt geopend en vervolgens in juli in mijn eigen museum, het Suermondt-Ludwig in Aken.
Het was zeker niet de eerste lange reis die Dürer ondernam. Tijdens zijn Wanderjahre trok hij naar het westen en bezocht onder meer Basel, Frankfurt en Straatsburg. Tussen 1494 en 1496 hield hij zich in Noord Italië op, mogelijk trok hij zelfs naar Venetië, ofschoon het bewijs daarvoor minimaal is. Hij was in ieder geval in Innsbruck en Bolzano in Zuid Tirol, zelfs nog zuidelijker, in de Arco vallei en bezocht Trente en Cembra, maar bleef vermoedelijk binnen de grenzen van het Habsburgse rijk en vervaardigde talloze schitterende aquarellen van landschappen en stadgezichten, zodat we ons een beeld kunnen vormen waar hij verbleef. Tien jaar later verblijft hij meer dan een jaar in de Lagunestad. Daarover zijn we zeer goed geïnformeerd, deels door de vele kunstwerken die hij produceerde, maar vooral door een tiental brieven die hij aan zijn beste vriend, de humanist Willibald Pirckheimer in Neurenberg, schreef. Deze brieven, zeer persoonlijk, geestig en grof soms, geven een buitengewoon beeld van Dürers verblijf in Venetië en zijn contacten met vooral Giovanni Bellini, toentertijd de leidende kunstenaarspersoonlijkheid.
In Antwerpen, zo’n vijftien jaar later, schilderde Dürer maar weinig, niet meer dan zo’n 20 kleine schilderijen, de helft portretten, maar tekende dat het een lieve lust was. Tegenwoordig getuigen zo’n 120 tekeningen nog van zijn ontembare geestdrift met pen, penseel, krijt en zilverstift. Voor hem was dat net zo fundamenteel als eten en wijn drinken, wat hij ook met veel liefde deed. Een man naar mijn hart. Hij tekende zo’n 90 grote portretten die hij veelal op paneeltjes plakte, als Ersatz-schilderijen. Een stuk makkelijker en sneller te maken dan geschilderde konterfeitsels. Het was voor die tijd een gewaagde marketing-strategie, omdat er nog geen markt bestond voor autonome tekeningen, maar we danken het aan deze grote meester dat hij een eigen niche vond, die vervolgens ook door anderen, zoals Lucas van Leyden en Barthel Bruyn, werd gevolgd. Dat Dürers reis in onze historische optiek uiterst succesvol was, zou hij overigens zelf als eerste tegenspreken. Hij was van mening dat zijn reis door de Lage Landen hem slechts ellende had gebracht, maar dat vertel ik pas in Sittard.